فیستول چیست؟

در ادامه به شما خواهیم گفت فیستول چیست؟ چه علت و علائمی دارد و به بررسی بیشتر این بیماری می‌پردازیم. با مجله دلتا همراه باشید. فیستول مقعدی از بیماری‌های عفونی ناحیه نشیمنگاهی و یک تونل است که دو بخش بدن را به هم متصل می‌کند. معمولا این بیماری را با آبسه مقعد اشتباه می‌گیرند. فیستول و آبسه دو بیمار متمایز هستند. البته در اغلب موارد علت فیستول، آبسه مقعدی است.

فیستول مقعدی چیست؟

بیماری فیستول (anal fistula) یا ناسور به مسیر، تونل یا ارتباط غیر طبیعی میان دو عضو از بدن که در حالت طبیعی باید از هم جدا باشند، گفته می‌شود.

به نقل از www.nhs.uk : فیستول چیست؟ منظور از فیستول آنال یا مقعد، ایجاد یک راه یا ارتباطی یا مسیر میان بخشی از روده (معمولا راست روده) با پوست اطراف مقعد است. نقطه ابتدایی این تونل روده است و با گذر از عضلات مقعدی، نقطه انتهایی آن به پوست اطراف مقعد می‌رسد.

اجزای بدن در حالت عادی کاملا مجزا از هم هستند، وقتی این ارتباط ایجاد می‌شود، ممکن است بافت‌های بدن نتوانند به وظایف خود به درستی عمل کنند. بنابراین این ارتباط غیر طبیعی بیماری است و باید هرچه سریع‌تر برطرف شود. در غیر این صورت عوارض شدیدتری برای بیمار ایجاد می‌شود.

علت فیستول چیست؟

فیستول علت‌های مختلفی دارد. اما مهم‌ترین آن آبسه مقعدی است. در حالت طبیعی غده‌هایی در اطراف روده وجود دارد. این غده‌ها موادی ترشح می‌کنند که نقش بسزایی در سلامت بدن ایفا می‌کنند. اگر به هر دلیلی خروجی این غدد مسدود شود، آبسه تشکیل می‌شود. آبسه تجمع چرک و عفونت است.

اگر بیمار نسبت به درمان آبسه بی‌تفاوت باشد و یا عفونت آن به‌طور کامل تخلیه نشود، ممکن است پیش‌روی عفونت به ایجاد فیستول بینجامد. از دیگر علل کمتر شایع ایجاد این بیماری می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.

• بیماری التهابی روده مثل بیماری کرون
• دیورتیکولیت
• عوارض جراحی در نزدیکی مقعد
• عوارض سل
• بیماری‌های جنسی نظیر کلامیدیا یا سیفلیس
• بیماری‌های که سیستم ایمنی را ضعیف می‌کنند، مانند اچ آی وی
• سرطان راست روده یا مقعد
• آبسه مقعد
• زایمان طبیعی
• آسیب‌های ناشی از ضربه
• پروکتیت یا التهاب راست روده

علائم فیستول مقعدی چیست؟

با تشکیل فیستول یک زخم به شکل یک مجرای (سوراخ) روی پوست قابل مشاهده است. ممکن است، تشخیص این مجرای برای بیماران مشکل باشد، زیرا معمولا ورودی فیستول با عفونت پوشانده می‌شود. پزشک برای تشخیص مجبور می‌شود، این عفونت را حذف نماید.

دیگر نشانه‌هایی که همراه با این زخم وجود دارند، عبارتند از :

• درد مقعد (احساس درد همراه با دفع مدفوع تشدید می‌شود.)
• خونریزی یا ترشحات خون آبه ای
• خروج ترشحات چرکی و خونی
• ایجاد برجستگی و تورم در اطراف مقعد
• التهاب و قرمزی اطراف مقعد
• آبسه‌های مکرر (آبسه از هم علل و هم علائم این بیماری به شمار می‌رود.)
• سوزش و خارش
• تغییر رنگ پوست اطراف مقعد
• بوی بد مقعد
• تخلیه مدفوع از زخم

از تخلیه خودسرانه عفونت آبسه پرهیز کنید. در برخی موارد آبسه فیستول خود به خود تخلیه می‌شود و بعد از آن درد بیماران از بین می‌رود، اما این به معنی درمان فیستول نیست! زیرا در واقع مجرای بیماری هنوز پابرجاست. این بیماران نباید به دلیل از بین رفتن عفونت در درمان تعلل کنند. زیرا بعد از مدتی کوتاه عفونت شدیدتر از مرتبه قبل عود خواهد کرد.

افراد در معرض خطر

این بیماری ممکن است در هر شخص و هر سن و سالی ایجاد شود. اما با این حال آمارها نشان داده این بیماری در بین افراد بین ۳۰ تا ۵۰ سال شایع‌تر است. همچنین بیماری‌های زمینه‌ای و عفونت در بدن می‌تواند ریسک ابتلا به آن را افزایش دهد.

گروهی دیگر از افرادی که در معرض خطر فیستول مقعد قرار دارند، افرادی هستند که روابط جنسی متعدد با افراد مختلف را تجربه می‌کنند. زیرا یکی از مهم‌ترین علل این بیماری‌های مقاربتی است که در طی روابط جنسی منتقل می‌شود.

مهم‌ترین افراد که در معرض خطر این بیماری قرار دارند، مبتلایان به آبسه مقعدی هستند. تقریبا از هر ۲ نفر مبتلا به آبسه یک نفر به فیستول دچار می‌شود.

انواع فیستول مقعد

بسته به اینکه مسیر فیستول از کدام بخش بدن عبور کرده است، این بیماری به انواع زیر تقسیم می‌شود:

• اکسترا اسفنکتریک: در این نوع مسیر از راست روده (به سمت پایین حرکت کرده) شروع شده و انتهای آن به پوست اطراف مقعد امتداد می‌یابد.
• سوپر اسفنکتریک: در این نوع مسیر بیماری از مابین اسفنکتر داخلی و خارجی شروع شده و به سمت بالا گسترش می‌یابد و در نزدیکی دریچه مقعد به پایان می‌رسد.
• ترانس اسفنکتریک: این نوع از مابین اسفنکتر داخلی و خارجی شروع شده و مجرای با عبور از اسفنکتر خارجی به پوست اطراف ناحیه مقعدی می‌رسد.
• اینتر اسفنکتریک: آغاز این نوع مابین اسفنکتر داخلی و خارجی است. ولی این بار مسیر از اسفنکتر داخلی عبور کرده و در نزدیکی دریچه مقعد به پایان می‌رسد.
• زیر مخاطی: این بیماری سطحی است و از مخاط مقعد عبور می‌کند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت تجمع عفونت زیر پوست اطراف مقعد و یا تشکیل آبسه لازم است در اولین فرصت و برای تخلیه عفونت اقدام نمایید.

هرگز خودتان برای تخلیه آبسه اقدام نکنید! این کار موجب عدم تخلیه کامل عفونت می‌گردد و ریسک ابتلا به فیستول را افزایش می‌دهد. تقریبا ۵۰% افرادی که آبسه دارند، دچار فیستول می‌شوند.

در مرحله بعدی اگر هر یک از علائم این بیماری مثل خونریزی یا التهاب اطراف مقعد را دارید، لازم است با پزشک مشورت نمایید. این عارضه در مراحل اولیه سریع و راحت‌تر برطرف می‌شود.

عوارض

همان‌طور که گفتیم فیستول بیماری عفونی است و باید سریعا درمان شود. بی‌توجهی به درمان این بیماری عواقب خاص خود را دارد. یکی از این عوارض طولانی‌تر شدن فیستول است. افزایش طول فیستول یعنی گسترش عفونت و پیچیده شدن درمان.

از طرفی دیگر با پیشرفت بیماری ممکن است عفونت به سایر اعضای بدن و خون گسترش یابد و مشکلات بعدی را به همراه داشته باشد. ایجاد علائمی مانند تب و لرز یعنی عفونت بدن را فرا گرفته است.

تشخیص

در اولین مرحله پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. بیشتر فیستول‌ها به راحتی قابل مشاهده هستند. اما برخی از آن‌ها خود به خود بسته می‌شود و به راحتی قابل تشخیص نیست.

در این مواقع پزشک برای بررسی بیشتر آزمایشات تصویربرداری مانند اشعه ایکس یا سی تی اسکن را توصیه می‌کند. اگر نیاز به بررسی روده باشد، کولونوسکوپی تجویز می‌شود. در این موارد پزشک یک لوله دارای دوربین را به مقعد وارد می‌کند تا وضعیت روده را مشاهده کند. کولونوسکوپی تحت بیهوشی انجام می‌شود.

پزشک ممکن است برای تشخیص نیاز به انجام آزمایشات اضافی داشته باشد:

• آنوسکوپی روشی است که در آن از ابزار خاصی برای دیدن داخل مقعد و رکتوم استفاده می‌شود.
• سونوگرافی یا ام آر آی از ناحیه مقعد را برای مشاهده بهتر مجرای فیستول تجویز می‌شود.
• گاهی اوقات جراح برای تشخیص فیستول باید بیمار را در اتاق عمل معاینه کند (معاینه تحت بیهوشی).

اگر فیستول تشخیص داده شود، پزشک شما ممکن است بخواهد آزمایش‌های بیشتری را انجام دهد تا ببیند آیا این بیماری با بیماری کرون، یک بیماری التهابی روده مرتبط است یا خیر. حدود ۲۵ درصد از افراد مبتلا به بیماری کرون دچار فیستول می‌شوند. از جمله این آزمایشات می‌توان به آزمایش خون، عکسبرداری با اشعه ایکس و کولونوسکوپی اشاره کرد.

درمان

فیستول مقعد درمان‌های مختلفی دارد که مجموعه‌ای عظیم از درمان‌های خانگی و دارویی تا جراحی لیزری را شامل می‌شود. البته شاید استفاده از درمان‌های خانگی و دارویی بتوانند در برطرف کردن عفونت بیماری موثر باشند، اما هیچ تاثیری در درمان بیماری نداشته و راهکار قطعی به شمار نمی‌روند. زیرا تاثیری در برطرف کردن خود بیماری یعنی این مسیر غیر طبیعی ندارند. چه بسا که استفاده طولانی مدت از این درمان‌ها باعث پیشرفت بیماری و وخیم شدن شرایط شود.

برای درمان قطعی می‌بایست این مسیر با روش‌های مختلفی برداشته شود. جراحی سنتی فیستول مقعد از روش‌های قدیمی است که بسته به میزان آسیب وارده و موضع قرار گیری فیستول با تکنیک‌های مختلفی انجام می‌شود. این جراحی باید توسط پزشک خبره و با تجربه‌ای انجام شود، زیرا جراحی به روش سنتی ممکن است باعث بی‌اختیاری در کنترل مدفوع و گاز روده و یا عفونت زخم شود.

عمل فیستول با لیزر یکی از روش‌های نوین درمان است که مشکلات و عوارض مربوط به جراحی را ندارد. به طور مثال لیزر سرپایی، بدون درد یا خونریزی و با کمترین میزان آسیب و عفونت انجام می‌شود.

پیشگیری

راهکار قطعی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد. اما با رعایت یکسری نکات می‌توان خطر فیستول مقعد را تا حد زیادی کاهش داد. این نکات عبارتند از:

• مصرف فیبر برای جلوگیری از یبوست
• پرهیز از رابطه جنسی مقعدی برای جلوگیری از مبتلا شدن به بیماری‌های جنسی
• یک راه اصلی دیگر درمان سریع و کامل آبسه‌های مقعد است. زیرا شایع علت ایجاد فیستول‌ها، آبسه‌های طولانی مدت و درمان نشده است.

منبع : فیستول چیست / کلینیک عابدیان