معماری تهران در عصر قاجار چه ویژگی هایی دارد؟
«آغا محمدخان قاجار» تهران را به خاطر نزدیکی به مناطق شمالی ایران که محل سکونت ایل قاجار بود، به عنوان پایتخت انتخاب کرد. در دوره قاجار، رویدادها و نوآوری‌های مختلفی درسراسر ایران رخ داد که شاید از مهمترین آن ها تخریب بناهای دوره صفویه و ورود «معماری غربی» به ایران بود.
عوامل موثر بر شکل گیری معماری تهران در دوره قاجار :
با وجود این که تاثیر معماری صفویه به وضوح در بناهای دوره قاجار قابل مشاهده است، ولی رفت و آمد هیئت های خارجی به طهران و از آن سمت، مسافرت های خارجی شاهان ایران به فرنگ در این دوره، باعث ورود افکار و در نتیجه معماری غربی به ایران شد. ابتدا ورود کالسکه و اتومبیل(در اواخر دوران سلطنت قاجار) به شهر تهران توجه به معماری خیابانی را بایجاد کرد که پیش از آن در ایران وجود نداشت.
بسیاری از معمارانی که در ایران مشغول به کار شدند معماران روس و ارمنی بودند. معماران داخلی هم عموما در کشورهای اروپایی تحصیل می کردند.
ویژگی های معماری قاجار:
معماری تهران در دوره ی قاجار، برای کاخ ها و خانه ها تلفیق نقشه غربی با تزئینات و ایوان ها و دیگر عناصر ایرانی باعث دلپذیری و زیبایی منحصر به فردی شده است.
در این دوره، سوغاتی شاهان از فرنگ برگشته برای مردم بناهای جدید مثل: تماشاخانه یا سالن تئاتر ، چاپخانه، هتل، سینما و حتی مغازه هایی به سبک غربی است.این بناها عموما در خیابان ها میادین اصلی شهر ساخته می شد. حجم زیاد آیینه کاری های و گچ بری ها در نمای داخلی ساختمان، از زیبایی های منحصر به فرد معماری این دوره است.
پیشرفتی که در ساخت کاشی و آینه های رنگی در این دوره اتفاق افتاد به ساخت نماهایی با کاشی کاری های هفت رنگ و استفاده از شیشه های رنگی برای تزئینات داخلی و خارجی منجر شد.
ساختن پنجره های تمام قد و بالکن هایی که رو به شهر باز می شدند، باعث نورگیر شدن ساختمان ها و ارتباط بیشتر ساکنان با شهر می شد.
ساخت بادگیرها ، ستون ها و سرستون های سنگی در بخش ورودی، ایوان های بلند و حتی ساخت پلکان های دو طرفه از نمونه های دیگر استفاده همزمان از معماری غرب و شرق در ساختمان‌های دوره قاجار بود.
شاید یکی از این خانه های قدیمی دوره قاجار را دیده باشید که نقاشی های دیواری متفاوتی دارد، این تزئینات و نقاشی ها هم در این دوره، به تقلید از ساختمان های غربی به معماری ایرانی اضافه شد.
چمن کاری وسیع در مقابل «سیستم چهار باغی» از دیگر نکاتی است که در این دوره با حضور معماران خارجی در ایران به صورت های مختلف پیاده و اجرا شد.
نمونه های اجرا شده:
از بناهای مهم این دوره می توان به کاخ گلستان، مدرسه آقابزرگ، مسجد و مدرسه‌ی سپهسالار، تکیه دولت، دارالفنون، بازار تهران، نگارستان، قصر فیروزه، قصر دوشان تپه و مسجد سلطانی اشاره کرد. همچنین خانه طباطبایی ها و خانه بروجردی ساخته «علی مریم کاشانی» از دیگر آثار شاخص این دوره در شهرهای دیگر محسوب می شود.
اگر چه مهم ترین بناهای این دوران در تهران ساخته شده ولی در سایر شهرهای ایران هم نمونه های بسیار زیبایی از پل ها، مدارس، کاخ ها و حتی خانه های اشرافی قابل توجه است مانند: خانه بهنام در تبریز، مسجد نصیرالملک در شیراز، باغ ارم شیراز، مسجد سردار ارومیه و … که در حال حاضر از مهم ترین جاذبه های توریستی این شهرها بوده و منبعی برای درآمدزایی منطقه ای به حساب می آیند.
با در نظر گرفتن همه این نکات، نباید فراموش کرد که بخش اعظم این زیبایی ها تنها در ساختمان‌های اشرافی دوره قاجار وجود داشته و مردم عادی هنوز خانه هایشان را با کاهگل و به همان شیوه‌ی سنتی گذشته بنا می‌کردند.
برای دیدن مطالب بیشتر در مورد معماری های خاص ، دکوراسیون داخلی و محوطه سازی از مجله دلتا دیدن کنید.
