از نظر قانون سکوت علامت رضایت است؟

سکوت در ادبیات ما گاهی فضیلت است و سعدی می‎گوید: «دو چیز طیره عقل است دم فرو بستن/ به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی».  یا حتی در بین مردم این اصطلاح وجود دارد که می‎گویند «سکوت علامت رضااست». حال در این مطلب برآنیم تا به بررسی نتایج سکوت در قانون ایران بپردازیم.

سکوت در مفهوم حقوقی یعنی نداشتن اراده به صورت واضح و یا ضمنی، سکوت در هنگام عقد ازدواج اعتباری ندارد و نشانه قبول نیست. در موارد دیگر نیز در قانون مشخص شده است.

سکوت در قانون اثری ندارد

سکوت در قانون ایران هیچ جایگاهی ندارد و قانون آن‎را علامت رضایت نمی‎داند. علت این است که حقوق در مورد ابراز اراده و بیان رضایت سخت گیری دارد. حتی در مورد کسی که توانایی حرف زدن ندارد هم قانون مدنی در ماده ی ۱۹۲ می‎گوید « در مواردی که برای  دوطرف یا یکی از آنها تلفظ (در اینجا یعنی صحبت کردن) ممکن نباشد، اشاره در صورتی که نمایانگر رضایت او باشد، کافی خواهد بود.»

یعنی به عنوان مثال اگر در زمان بستن قرارداد، خریدار بگوید من مبلغ قرارداد را در دو قسط پرداخت می‎کنم و فروشنده در برابر این حرف سکوت کند، هیچ توافقی صورت نگرفته و بعدا که اختلافی پیش آمد، خریدار نمی‎تواند به فروشنده بگوید که من چنین شرطی را بیان کردم. چون سکوت علامت رضایت است پس تو هم موافق بوده‎ای!

پس قانون ،حتی برای کسی که نمی‎تواند صحبت کند هم، سکوت را معتبر ندانسته و او را ناچار می کند که به هر نحو رضایت خویش را نشان دهد. دو طرف اگر می‎خواهند که شروط‎شان معتبر باشد، باید حتما با «لفظ» یا «نوشتن» و یا هر راه دیگری که به صورت آشکار نشان دهنده رضایت و توافق دو طرف بر سر موضوعی باشد، رضایت خود را نسبت به آن شرط نشان دهند.

سکوت در معامله فضولی:

معامله فضولی به این معنا است که شخصی برای دیگری یا با مال دیگری، معامله کند، بدون اینکه نماینده او باشد یا از او اجازه معامله روی مالش را داشته باشد. قانونگذار در ماده ۲۴۷ قانون مدنی می‌گوید:

معامله به مال غیر جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال در باطن راضی باشد.

به ‌دلیل اهمیت و حساسیت موضوع معاملات، سکوت مالک در عقد فضولی را، دلیل بر رضایت یا اجازه او بر انعقاد معامله نمی‌دانند. چرا که سکوت بدون نشانه، اعم از رضایت و رد است. قانونگذار در ماده ۲۴۹ قانون مدنی بیان داشته است:

«سکوت مالک حتی با حضور در مجلس عقد، اجازه محسوب نمی‌شود.»

بنابراین در این جا حتی حضور در جلسه معامله، نشانه و دلیلی محکم برای همراهی با سکوت مبنی بر قبول یا اجازه در معاملات نیست. البته برخی از فقها معتقدند که سکوت مالک با حضور در مجلس، نشانه ای از رضایت او محسوب شده چرا که سکوت مالک در اینجا موجب فریب مشتری می‌شود و اعتقاد دارند سکوت مالک از نظر شرعی حرام خواهد بود و بنای عقلا هم عدم‌ سکوت در برابر فروش اموال‎شان بدون اجازه قبلی است؛ اما این علت، موجه و قابل ‌قبول نیست. چرا که ممکن است سکوت مالک ناشی از «اکراه» یا «اشتباه» یا موارد دیگر باشد.

در نتیجه، بنا بر اصول و قواعد کلی، سکوت در اینجا نیز ظهور در قبول و اعلان اراده ندارد. مگر آن که سکوت همراه با قرینه  و نشانه ای موجه باشد. مثلا عرف و عادت جامعه آن سکوت را نشانه قبول آن موضوع بدانند.