صفرا ؛ کیسه کوچولوی سنگ ساز

دانشمندان می‌گویند زنان بیش از مردان و افراد بالای ۴۰ سال بیش از جوان‌تر‌ها در معرض خطر ابتلا به سنگ صفرا قرار دارند! همین موضوع نشان می‌دهد حتی اگر آب دست‌تان است، زمین بگذارید و این نوشتار را تا انتها بخوانید. با مجله پیام دلتا همراه باشید تا درباره صفرا، این کیسه منحصر به فرد بدن بیشتر بدانید.

کیسه صفرا کجاست؟

کیسه صفرا یکی از اعضای دستگاه گوارش است. این عضو در بخش بالایی ناحیه شکمی، در سمت راست، زیر کبد قرار دارد. این کیسه سبز رنگ است و شاید فقط کمی از یک گردو بزرگ‌تر باشد.

 صفرا در بدن ما چه می‌کند؟

وظیفه اصلی کیسه صفرا ذخیره کردن مایعی به‌نام صفرا است؛ مایع چسبناکی که کبد تولیدش می‌کند تا به شکستن و هضم مولکول‌های چربی کمک کند. زمانی‌که معده شروع به هضم غذا می‌کند، کیسه صفرا به کار می‌افتد و در روده کوچک، صفرا ترشح می‌شود.

دکتر راهول نایاک، متخصص گوارش در مرکز «کایزر پرمننت» در آتلانتای آمریکا می‌گوید: «وقتی غذایی می‌خورید که چربی بالایی دارد، کیسه صفرا وارد عمل می‌شود و فقط به‌صورت یک عضو کمکی عمل می‌کند. بنابراین دفعه بعد که مرغ سرخ‌کرده، چیس و پنیر، سیب‌زمینی سرخ‌کرده، پیتزا، و خوراکی‌هایی از این دست مصرف می‌کنید، می‌توانید از کیسه صفرای‌تان تشکر کنید که نمی‌گذارد اسهال شوید.»

سنگ، شایع‌ترین معضل کیسه صفرا

مطابق برخی ارزیابی ها، حدود ۲۰ میلیون آمریکایی به سنگ کیسه صفرا مبتلا هستند. البته در ایران خودمان  نیز وضعیت بهتر از این نیست. این سنگ زمانی شکل می‌گیرد که مواد تشکیل دهنده صفرا، یعنی کلسترول، الکترولیت‌ها، آب، و بسیاری مواد دیگر، خیلی بیشتر از مقدار مورد نیاز وجود داشته باشند. این سنگ‌ها، که ممکن است سبب دردهای شدید شوند، اندازه‌های متفاوتی دارند؛ از دانه‌های ریز ماسه گرفته تا توپ گلف!

خطر در کمین زنان

پژوهش‌ها نشان می‌دهد بدون توجه به جنسیت افراد، جمعیت بالای ۴۰ سال در معرض بیشترین خطر ابتلا به سنگ صفرا قرار دارند، اما اگر جنسیت افراد را هم ملاک قرار دهیم، زنان بیش از مردان در خطر هستند. این خطر برای زنان صرفاً مختص سنین بالای ۴۰ نخواهد بود؛ بلکه حدود یک دهه زود‌تر، یعنی از حدود ۳۰ سالگی، آغاز خواهد شد. بارداری و نیز مصرف قرص‌های ضد بارداری را می‌توان عامل اصلی ابتلا به برخی انواع سنگ کیسه صفرا دانست.

علت اصلی این امر بالا رفتن میزان استروژن در چنین شرایطی است. سایر عوامل ابتلا عبارتند از سابقه خانوادگی، چاقی،‌نژاد، و همچنین کاهش بسیار سریع وزن، به‌خصوص کاهش وزن از طریق جراحی.

مبتلای بی‌اطلاع!

سنگ صفرا همیشه مشکل‌ساز نیست. خیلی از این سنگ‌ها کوچک‌تر از آنند که سبب انسداد مجاری صفراوی شوند، ‌ به همین دلیل فرد مبتلا، ممکن است حتی نداند که سنگ صفرا دارد؛ مگر آنکه برای مشکلات پزشکی دیگری آزمایش دهد و از این طریق به وجود سنگ صفرایش نیز پی ببرد. نکته مهم درچنین شرایطی آن است که سنگ صفرا تا زمانی‌که مشکلی به‌بار نیاورد خطرناک نیست و نباید نگرانش بود زیرا نیاز به درمان ندارد.

درد شکمی، مهم‌ترین نشانه ابتلا به سنگ صفرا

بروز سوءهاضمه، پس از مصرف خوراکی‌های پرچرب یا پروتئین، درد ناگهانی و شدید در بخش بالای سمت راستِ ناحیه شکم، یا درد زیر کتف راست می‌تواند نشانه انسداد کیسه صفرا باشد. اگر مجاری صفراوی کاملاً مسدود شود، سبب حالت تهوع و استفراغ، تب، زردی و تیره شدن ادرار خواهد شد.

به محض جابه‌جا شدن سنگ صفرا و باز شدن مجاری، چنین علائمی مرتفع می‌شود، اما اگر چنین نشود و مجرا مسدود بماند، اوضاع غیرقابل تحمل خواهد شد. هرگاه چنین علائمی بروز کرد، حتماً با پزشک مشورت کنید.

چطور مراقب صفرای خود باشیم؟

دکتر نایاک می‌گوید: اگر می‌خواهید کیسه صفرای سالم و سرحالی داشته باشید، خوراکی‌هایی مصرف کنید که قلب‌تان را سالم نگه‌می‌دارد و البته حتماً ورزش کنید. کاهش مصرف چربی، به‌ویژه چربی‌های ناسالم مانند اسیدهای چرب ترانس و اشباع، کیسه صفرا را از اضافه‌کاری معاف می‌کند. به‌علاوه، مصرف قهوه و افزایش مصرف پروتئین‌های گیاهی نیز ظاهراً از کیسه صفرا در برابر انواع بیماری‌ها محافظت خواهد کرد.

زندگی بدون کیسه صفرا

رایج‌ترین درمان مشکلات کیسه صفرا برداشتن این عضو است.؛ اما خوشبختانه، شما می‌توانید بدون داشتن این عضو خاص هم به زندگی ادامه دهید. دکتر نایاک توضیح می‌دهد: «از آنجاکه کبد منبع تولید صفرا است، برداشتن کیسه صفرا که صرفاً به‌عنوان مخزنی برای ذخیره و نگه‌داری صفرا عمل می‌کند اثر قابل ملاحظه‌ای بر گوارش فرد نخواهد گذاشت. در چنین شرایطی صفرای درون کبد مستقیماً به روده کوچک می‌رود، بدون آنکه از مجرای کیسه صفرا بگذرد.»

سرطانی نادر اما خطرناک!

هرچند سرطان کیسه صفرا شایع نیست اما  میزان مرگ‌ومیر ناشی از آن بالااست. زیرا اغلب در مراحل اولیه تشخیص داده نمی‌شود. این سرطان اگر در مرحله صفر یا مرحله اول شناسایی شود، ۵۰ تا ۸۰ درصد احتمال دارد که فرد مبتلا تا حدود ۵ سال بیشتر زنده بماند.