در بسیاری از موارد زمانیکه دارنده چک با مراجعه به بانک با کمبود یا عدم موجودی چک روبهرو می‌شود، در اصطلاح عامیانه چک را برگشت میزند. برای احقاق حق دارنده‌چک، سه اقدام قانونی برای وصول چک برگشتی پیش روی او است:
- اقدام کیفری
- اقدام حقوقی
- اقدام از طریق اجرای ثبت
شکایت کیفری فقط علیه صادرکننده چک برگشتی امکان‌پذیر است. بنابراین، علیه سایر اشخاص، یعنی ضامن و ظهرنویس نمیتوان اقدام به شکایت کیفری کرد.
روی چه چک هایی نمیتوان اقدام کیفری کرد؟
در بحث حقوقی وصول چک برگشتی، قانون گذار چند نوع چک را از پوشش حمایت کیفری خود خارج کرده است به دلیل اینکه صادرکنندگان این چکها، آنها را از ویژگی اسکناس گونه خارج کردهاند و با اهداف دیگری از آنها استفاده میکنند که عبارتند از :
- چک های سفید امضا: چک سفید امضا چکی است که بدون نوشتن مبلغ توسط صادرکننده چک، امضا شده باشد و میزان چک و درج آن در برگه چک بر عهده گیرنده آن قرار می گیرد.
- چک های تضمینی: این چک بابت تضمین انجام شدن معامله یا تعهد صادر می شود.
- چک های مشروط: هنگامی که وصول چک منوط به تحقق شرطی شود.
این شرط ممکن است در خود متن چک ذکر شده باشد یا آنکه بعدها بر اساس یک فقره قولنامه، صورتجلسه و … اثبات شود. به طور مثال خریدار یک ملک، تمام یا قسمتی از مبلغ معامله را به صورت یک فقره چک صادر و در اختیار طلبکار (یعنی فروشنده) یا واسطه (بنگاه) بگذارد و شرط کند که تنها پس از انتقال سند در محضر، طلبکار حق داشته باشد به بانک مراجعه و وجه چک را وصول کند.
- چک های وعده دار: هرگاه تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد ، چک وعده دار تلقی می شود به عبارت دیگر چنانچه تاریخ مندرج در چک بعد از تاریخ واقعی صدور چک باشد چک وعده دار خواهد بود.
به عنوان مثال اگر چکی که امروز صادر می شود تاریخ یک ماه بعد درمتن چک درج شود چک وعده دار محسوب می‌شود و در صورت اثبات وعده دار بودن چک ، صادر کننده چک با استناد به قانون صدور چک قابل تعقیب کیفری نیست.
- چک های بدون تاریخ ( یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد): صادر کننده این چک ها اطلاعات مندرج در آن را کامل و درج تاریخ وصول چک را به دارنده آنها واگذار میکنند. معمولا در این گونه موارد، دارنده چک، قبل از شکایت و قبل از مراجعه به بانک، مبادرت به درج تاریخ می‌کند. اما چنانچه در مرجع قضایی ثابت شود صادرکننده در هنگام صدور، تاریخ چک را ننوشته است صادرکننده مسئولیت کیفری نخواهد داشت.
شایان ذکر است هرگاه ثابت شود چک بابت معاملات نامشروع یا ربا (بهره) صادر شده است نیز چک جنبه کیفری خود را از دست خواهد داد.
بنابراین، مطابق با ماده ۱۳ قانون صدور چک، در صورتی که هر کدام از این موارد اثبات شود، طرح شکایت کیفری به نتیجه نخواهد رسید. چون در این موارد، صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری نیست.
غیر از موارد بالا، در سایر موارد، چک برگشتی کیفری است یعنی صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری و مستوجب مجازات خواهد بود.
اول: اقدام از طریق تقدیم شکایت کیفری
با توجه به قانون صدور چک، دارنده‌چک می‌تواند بعد از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک مربوط، به طرفیت صادرکننده چک، اقدام به طرح شکایت کیفری کند.
البته، طرح شکایت کیفری منوط به این است که، دارنده چک مواعد شش ماهه را رعایت کرده باشد. به این معنی که:
- ظرف شش ماه از تاریخ صدور چک، برای وصول وجه آن به بانک مراجعه کرده باشد.
- بعد از مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت ( یعنی برگشتی از بانک)، ظرف شش ماه اقدام به طرح شکایت کیفری کند.
در نتیجه، اقدام به صدور چک از سوی صادرکننده و برگشت آن توسط دارنده، در صورتی دارای اوصاف کیفری می‌باشد که، فرضا به تاریخ روز بوده، و بدون وعده صادر شده باشد و همچنین سایر شرایط ذکر شده نیز رعایت گردیده باشد.
در صورت نداشتن شرایط کیفری، برای وصول چک برگشتی باید از طریق اقدام حقوقی وجه آنرا وصول کرد که در مطلب بعدی به جزئیات این اقدام میپردازیم. ادامه دارد…
برای مطالعهی بیشتر به نکات حقوقی ملکی، دانستنی های حقوقی ملکی، مجله دلتا مراجعه کنید.
داود
۱۲ تیر ۱۳۹۸ در ۳:۳۷ ب٫ظ
مطلب بسیار مفید بود ولی توضیحات کافی نبود.
متشکرم.