اهلیت در معاملات یکی از شرایط اساسی در قانونی بودن و صحت معاملات است. قبل از تنظیم قرارداد هر دو طرف معامله باید دارای شرایطی باشند که اهلیت مهم ترین آنها است. در این نوشتار سعی داریم با بررسی مفهوم اهلیت و آگاهی از آن از وقوع بسیاری از مشکلات حقوقی پیشگیری کنیم.
تعریف حقوقی اهلیت
اهلیت به معنی توانایی قانونی شخص برای دارا شدن و اجرای حق است. توانایی قانونی برای دارا شدن حق را اهلیت تمتع، و توانایی قانونی برای استفاده و اجرای حق، اهلیت استیفاء نامیده می‌شود.
همه افراد از زمان تولد دارای اهلیت تمتع هستند و میتوانند صاحب حق باشند. یعنی افراد صغیر(طفل) و مجنون(دیوانه) هم میتوانند مالک باشند یا به دلیل برخی اتفاقات طلبکار شوند. حتی یک جنین نیز دارای اهلیت تمتع است مشروط بر اینکه زنده متولد شود.
اما برای آنکه انسان بتواند از حق خود استفاده کند داشتن اهلیت تمتع کافی نبوده و باید اهلیت استیفاء داشته باشد. اشخاصی که اهلیت استیفاء ندارند محجور نامیده می شوند که شامل سه دسته صغار، اشخاص غیر رشید و مجانین( دیوانگان) میباشند. و مطابق با قانون معاملات محجورین صحیح نیست.
هرجا در قانون از اهلیت صحبت شده، منظور اهلیت در گرفتن حق توسط صاحب حق میباشد. بنابراین دو طرف معامله باید بتوانند هم حق خود را به طور کامل بگیرند و هم حق طرف مقابل را بجا آورند و به تعهدات خود به صورت کامل پایبند باشند.
شرایط اهلیت در معاملات :
طبق قانون برای اینکه متعاملان اهل محسوب شوند باید اهلیت استیفاء داشته باشند به این معنی که بالغ و عاقل و رشید باشند.
- عقل : یکی دیگر از شرایط اهلیت، داشتن عقل است. عاقل بودن، به این معنی است که دارای صحت و سلامت مغزی باشد. کسی که قدرت فکر کردن نداشته باشد و مبتلا به اختلال مغزی باشد مجنون نامیده می شود.
شایان ذکر است معامله با افرادیکه دارای بیماری آلزایمر هستند هم صحیح نیست و باید توسط نماینده آنها معامله صورت گیرد.
- بلوغ : قانون سن بالغ شدن را در پسر ۱۵ سال تمام قمری و در دختر ۹ سال تمام قمری میداند. افراد کمتر از این سن حق دخالت در امور خود را ندارد و کارهای قانونی شان توسط نماینده قانونی آنها انجام می‌شود.
- رشد : به معنای رشید شدن، قانون هرکس که دارای هجده سال تمام نباشد را غیر رشید دانسته و اعلام داشته معاملات او باید توسط قیم (نماینده قضایی او ) صورت گیرد.
لازم به ذکر است برخی از افراد پس از بلوغ خود را قادر به انجام معاملات میدانند. در این صورت قبل از انجام معامله باید به دادگاه مراجعه و پس از تائید دادگاه حکم رشد خود را دریافت کنند و پس از آن به طور قانونی دارای اهلیت در معاملات هستند.
بنابراین؛ چنانچه شخصی بر علیه دیگری دعوایی را در دادگاه مطرح کند و اهلیت نداشته باشد یعنی سزاواری لازم را ندارد، و طرف مقابل میتواند ایراد اهلیت در معاملات را به او وارد کند و دادگاه هم قرار دعوا را رد خواهد کرد.
برای مطالعهی بیشتر به نکات حقوقی ملکی، دانستنی های حقوقی ملکی مجله دلتا مراجعه کنید.
