جرم جعل، نحوه اثبات و مجازات آن

جعل از جمله جرائمی است که از قدیم الایام و از زمان ‌پیدایش‌ خط‌ و اسناد، در بسیاری از جوامع وجود داشته‌‌ و اخیرا هم به دلیل روش‌های جدید ارتکاب جرم، گسترش چشم‌گیری داشته است. دست‌کاری شناسنامه و گذرنامه، ساخت اسکناس و ارزهای خارجی تقلبی، تغییر در اسناد و نوشته‌ها و … نمونه‌هایی از جرم جعل است که هر یک از ما در زندگی‌ خود یا نزدیکانمان و هم‌چنین در رسانه‌ها بارها با آن‌ها مواجه شده‌ایم. در این بخش از مجله دلتا به چگونگی اثبات جرم جعل می‌پردازیم.

تعریف جرم جعل

جعل در لغت به معنای «برگردانیدن و تقلب کردن» آمده است. جرم جعل در یک تعریف ساده یعنی، ساختن یا تغییر دادن نوشته یا مهر یا سند و… به ضرر دیگری، به‌گونه‌ای که به‌جای نمونه اصلی آن جلوه داده شود.
در مباحث حقوقی، جرم جعل تحت عنوان جرائم علیه آسایش عمومی آورده می‌شود. چراکه جعل، امر غیر واقعی را واقعی جلوه می‌دهد و به همین جهت باعث از بین رفتن اعتماد مردم به یکدیگر و خدشه در آسایش عمومی می‌شود.

ساختن یا تغییر دادن سند و نوشته، ساختن و تغییر دادن مهر و تمبر، امضا به‌جای دیگری بر روی یک نوشته، تغییر دادن تاریخ یا محتوای درون یک سند، ایجاد علامت‌هایی مثل علامت استاندارد و بهداشت روی کالاها به‌منظور تقلب، نمونه‌هایی از جعل هستند که در قانون جرم دانسته شده و دارای مجازات‌ هستند.

اثبات سند و نوشته جعل شده

سوال این است که سند یا نوشته چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد تا جعلی شناخته شود؟ برای آن‌که بتوان سند یا نوشته‌ای را مجعول دانست، لازم است که پاره‌ای شرایط شکلی و محتوایی وجود داشته باشد.

سند جعلی از لحاظ شکل و ظاهر باید شبیه و همانند سند اصلی باشد. یعنی اگر سندی شکل خاصی دارد (مثل شناسنامه)، در سند جعلی نیز، باید آن شکل خاص رعایت شود. در صورتی هم که سند و نوشته شکل خاصی ندارد (مثل قول‌نامه دست‌نویس)، همانندی و تشابه عرفی کافی است، یعنی افراد جامعه، نتوانند قول‌نامه جعلی و اصلی را شبیه هم بدانند و از ظاهر آن نتوانند این دو را از هم تشخیص دهند.

از لحاظ محتوایی لازم است که نوشته و سند اصلی و جعلی، هر دو دارای ارزش مفهومی و حقوقی باشند. یعنی، هم دارای معنا و مفهوم باشد و هم‌ دارای اعتبار باشد. مثلاً اگر فردی یک چک غیرواقعی درست کند و نام بانک صادرکننده آن را «بانک عشق و دوستی» بگذارد، عمل او جعل نیست. زیرا چنین چکی اصلاً اعتبار ندارد که بخواهد جعلی یا غیر جعلی باشد.

منظور از اعتبار، صرفاً اعتبار زمانی نیست، بلکه منظور از اعتبار، قابلیت استناد به سند در مراجع رسمی و امکان انتساب آن به شخص معین است. بدین معنی که اگر مثلاً آن نوشته به دادگاه ارائه شود، امکان نسبت دادن آن به فرد معین و گرفتن حکم از دادگاه بر اساس این سند وجود داشته باشد.

مجازات جرم جعل

مطابق ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی، هر کس در اسناد و نوشته‌های غیررسمی جعل کند یا از سند مجعول استفاده کند، علاوه بر جبران خسارت به مجازات زندان از شش ماه تا دو سال یا پرداخت ۲۵ تا ۱۰۰ میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
اگر کارمند دولت در اجرای وظیفه و امور مربوط به کار خود مرتکب جعل در سند رسمی شود، به یک تا پنج سال زندان و یا به پرداخت ۵۰ تا ۲۵۰ میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود.

پیشنهاد مطالعه : برای آشنایی بیشتر با نکات حقوقی در این زمینه، “مجازات جعل کارت پایان خدمت” را مطالعه کنید.