طاق بستان کرمانشاه ؛ ناگفته‌ های سنگ‌ های خاموش

شاید طاق بستان کرمانشاه را مجموعه‌ای از سنگ نگاره‌ها و سنگ نوشته‌های مربوط به دوره ساسانی بشناسید که در محله طاق بستان در شمال غربی شهر کرمانشاه قرار دارد. اما این همه ماجرا نیست. صفحه گردشگری مان به این یادگار کهن دیارمان سر زده تا ببیند چه چیزی برای گفتن دارد. با مجله دلتا همراه شوید.

اهمیت طاق بستان

محوطه طاق بستان به قرن سوم میلادی می‌رسد. یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی ایران و حتی جهان. تاج‌گذاری خسرو پرویز، تاج‌گذاری اردشیر دوم، تاج‌گذاری شاهپور دوم و سوم و چند سنگ نوشته یا کتیبه به خط پهلوی، مراسم شکار گراز توسط سوارکاران و نواختن موسیقی با آلات موسیقی چنگ و … همان نقوشی هستند که در دل سنگ‌های خاموش نهفته‌اند.

از سویی اینجا به دلیل وجود کوه و چشمه از دیرباز، تفرجگاه و محل شکار و نمایش قدرت شاهان بوده و امروزه هم با حال و هوای جذابش، بسیاری گردشگران را به سوی خود می‌کشاند. مردم محلی می‌گویند اینجا خنک‌ترین جای شهر و مکانی برای فرار از گرمای تابستان است.

اهمیت طاق بستان هنوز با شبهاتی مواجه است. اما پلکانی سنگی و دستکند در پشت طاق بستان وجود دارد که می‌گویند این پلکان کاربرد مذهبی داشته و بالا رفتن از آن برای انجام نیایش بوده است. اما از سوی دیگر برخی معتقدند که این پلکان را فرهاد کوه کن کنده است، هرچند آن‌ها از دوره پیش از ساسانی و مربوط به دوره مهرپرستی هستند.

دیدنی‌های طاق بستان کرمانشاه

 ۱. طاق بزرگ

طاق بزرگ، ۹ متر ارتفاع و ۷.۵ متر عرض و ۶.۵ متر عمق دارد و مهم‌ترین اثر مجموعه است. دیواره‌های داخلی ایوان تزیینات زیبایی دارند. قدمت آن به دوره خسرو دوم باز می‌گردد و به دلیل آن که نقش و نگارهای آن، نوع لباس‌ها و طلا و جواهرات دوره ساسانی را نمایش می‌دهد، اهمیت بسیاری دارد. نقوشی را در این طاق می‌توانیم ببینیم.

نقش تاج گذاری خسرو پرویز

این نقش در بخش بالایی دیوار قرار دارد و به طور کلی سه تندیس در آن دیده می‌شود:

• شاه در وسط
• فروهر یا موبد موبدان در سمت راست شاه در حالی که حلقه فر ایزدی (حلقه قدرت) را به شاه می‌دهد.
• آناهیتا – ایزدبانوی آب‌ها و نماد سرسبزی- در سمت چپ شاه آب و حلقه قدرت در دست دارد.

نقش سوار

در زیر نقش تاج گذاری، فردی سوار بر اسب حکاکی شده که هنوز کسی نمی‌داند دقیقا کیست! برخی مورخان اسلامی نیز این فرد را خسرو پرویز می‌دانند که سوار بر اسب خود «شبدیز» است. اسب در این نقش برجسته، کاملا زره پوشیده و قمقمه آبی بر بدنه‌اش آویزان است.

صحنه‌های شکارگاه سلطنتی

در دیواره‌های جانبی ایوان بزرگ شکارگاه سلطنتی را خواهید دید. آن‌ها نخستین تابلوی سنگی با رعایت قاعده و اصول نقاشی در جهان هستند و با ظرافت خاصی حک شده‌اند.

• صحنه شکار گوزن ها
  در سمت راست، قابی به ابعاد ۵.۸۰ در ۳.۹۰ متر است و  فیل‌بانانی را می‌بینیم که در سه ردیف، گله گوزن‌ها را به طرف شکارگاه هدایت می‌کنند. شاه سوار بر اسبش به نام شبدیز، در سه قسمت به نمایش درآمده.
• صحنه شکار گراز
  در این صحنه ۱۲ فیل با دو سوار در ۵ ردیف عمودی در حال رَم دادن گرازها از مخفیگاه باتلاقی به سوی نیزار هستند. قایقی با دو قایق ران و ۵ نفر که در حال کف زدن دیده می‌شود. شاه در قایقی ایستاده و در اطراف او نوازندگان زن حضور دارند. در جایی ۵ فیل سوار، گرازهای شکار شده را با استفاده از خرطوم فیل‌ها جمع آوری می‌کنند.

نقش برجسته محمد علی میرزا

محمد علی میرزا دولتشاه، پسر فتحعلی شاه بود که در قرن ۱۹ یادگاری از خود در طاق بستان به جای گذارد. به دستور او در کنار نقوش ارزشمند دوره ساسانی، تصویری از وی حکاکی شد. جالب آنکه این حکاکی آن قدرها هم جذاب از آب در نیامد. در این نقش صورتی چاق، ریشی بلند و سبیلی تاب‌دار دارد و بر تخت تکیه زده است.

نقش پسران محمدعلی میرزا

امام قلی میرزا معروف به عمادالدوله -پسر محمدعلی میرزا- در سمت راست محمدعلی میرزا، ایستاده است؛ در سمت چپ او محمد حسین میرزا ایستاده که جزییات صورتش از بین رفته است.

نقش خواجه باشی

در جلوی محمد علی میرزا، غلام او، «آغا غنی»، ایستاده و  تاج مخروطی بر سر دارد.

کتیبه های موجود در کنار نقش برجسته

شعری از «بسمل» شاعر کرمانشاهی به خط نستعلیق دیده می‌شود که محمد علی میرزا، خسرو پرویز را دربان خود خطاب کرده و خودش را شبیه موسی (ع) و طاق بستان را چیزی شبیه به کوه طور.

کوه طور جایی بوده که حضرت موسی به آنجا می‌رفته تا عبادت کند.

کتیبه‌ای به مضمون : اختصاصِ درآمد سه دانگ از مزارع «کبودخانی»، برای انجام مراسم عزاداری امام حسین (ع) دیده می‌شود که به دستور آقا غنی و توسط میرزا جعفر سنگ تراش خلق شده است.

۲. ایوان یا طاق کوچک

در میان نقش برجسته تاجگذاری اردشیر دوم و طاق بزرگ، فضایی مستطیل شکل قرار دارد که به ایوان کوچک مشهور است. در آن پیکره‌های شاپور سوم و پدرش شاپور دوم (دهمین و یازدهمین پادشاه ساسانی) به چشم می‌خورند. عرض آن ۵.۸، ارتفاع ۵.۳ و عمقش ۳.۵ متر است. در دو طرف ورودی این ایوان، دو ستون چهارگوش و بالای آن‌ها طاقی با قوس نیم دایره وجود دارد.

دو کتیبه به خط پهلوی هم دیده می‌شود که به نام شاه، نام پدر و پدربزرگ وی اشاره می‌کند.

۳. تاج‌گذاری اردشیر دوم

سومین بخش طاق بستان کرمانشاه تاج‌گذاری اردشیر دوم – نهمین شاه ساسانی- است که از دل آخرین کنده کاری سمت راست بیرون آمده. قدیمی‌ترین نقش برجسته طاق بستان است. قدمت این سنگ نگاره به سال‌های ۳۷۹ م تا ۳۸۳ م باز می‌گردد. نقوش زیر بر آن حک شده.

• اردشیر دوم -شاه ساسانی- در وسط
• اهورا مزدا در سمت راست
• میترا یا زرتشت در سمت چپ
• اسیری در پایین

دریاچه طاق بستان کرمانشاه

در پایین نقش‌ها، پای طاق بستان دریاچه کوچکی است که آبش از چشمه تامین می‌شود. به آن سراب طاق بستان می‌گویند که از هزاران سال پیش در اینجا جاری است. در تامین آب اهالی روستای طاق بستان نقش مهمی دارد و پس از سرریز شدن به رودخانه چم بشیر می‌ریزد. چندی پیش در دریاچه طاق بستان، قایق سواری هم امکان داشت اما امروز دیگر این امکان وجود ندارد.

ساعت بازدید طاق بستان

از ۹ صبح تا ۱۰.۳۰ شب می‌توانید برای بازدید از این مجموعه شگفت انگیز بروید.

آدرس طاق بستان کرمانشاه

کرمانشاه، بلوار طاق بستان

برای دسترسی با وسایل نقلیه عمومی می‌توانید از اتوبوس‌هایی استفاده کنید که در بلوار طاق بستان توقف دارند. اگر با وسیله شخصی هستید می‌توانید از اپلیکیشن‌های مسیریاب به بلوار طاق بستان برسید و یا می توانید از مردمان کرمانشاهی کمک بگیرید. از هرکس بپرسید راه را به شما نشان خواهد داد.