چهل ستون صفویان ، جاهای دیدنی اصفهان

اگر مسافر اصفهان باشید و به آنجا سفر کنید. خواهید دید از هر رهگذر که بپرسید کجای اصفهان را بگردم؟ غیر از سی و سه پل عالی قاپو، کاخ چهل ستون اصفهان را نیز به شما پیشنهاد می‌دهند. این کاخ یا باغ نه فقط برای گردشگران -چه داخلی و چه خارجی- دوستداشتنی و دیدنی است بلکه برای خود اصفهانی ها هم اهمیت زیادی دارد. پس امروز بیایید در صفحه گردشگری سری به یکی از مشهور ترین و محبوب ترین جا های دیدنی اصفهان بزنیم و ببینیم امروز مجله دلتا از چهل ستون اصفهان چه دارد برایمان بگوید.

چرا نام این باغ چهل ستون است؟

کاخ-باغ چهل ستون یکی از یادگار های بنا شده از دوره صفوی در شهر اصفهان است. بخش کوچکی از باغ جهان‌ نما است که شاه عباس اول، با احداث کوشکی در میان آن، هسته اولیه کاخ چهل ستون را بنا کرد. یکی از مشهور ترین دیدنی های اصفهان که هنوز هم زیبایی‌خود را برای گردشگران و مسافران حفظ کرده است. از آنجا که ایوان اصلی این کاخ بر بیست ستون استوار شده است و انعکاس این بیست ستون بر استخر زیبا و بزرگ عمارت، ۴۰ ستون را تداعی می‌کند، رفته رفته آنجا را به چهل ستون معروف کرد. البته برخی محققان ادب پارسی نقش عدد ۴۰ (نشان تعدد و کثرت) را نیز مد نظر قرار داده و معتقدند این هم شاید دلیل دیگری برای وجه تسمیه کاخ چهل‌ ستون باشد.

باغ چهل ستون

باغ چهل‌ ستون در شرق خیابان چهار باغ و غرب میدان نقش‌ جهان است. درست در بستر شهر و جایی که که امکان دسترسی به آن از سایر باغ‌ ها میسر باشد. در قدیم مجموعه‌ ای از باغ‌ ها در امتداد چهار باغِ دوره صفویه شکل‌ گرفته بودند. مساحت این کاخ ۲۱۲۰ متر مربع  است و محل بنای عمارت یک متر از سطح باغ بلندتر است. سه ورودی دارد که اگر از در اصلی باغ وارد شوید ابتدا به استخر بزرگ جلوی عمارت می‌رسید و سپس خود بنا را خواهید دید.

در دو سوی راهی که به کاخ می‌رسد درختان کهنی کاشته شده‌اند که تا عمارت شما را همراهی می‌کنند. انواع درختان کاج، نارون، افرای سیاه، چنار و عرعر را در مسیرتان خواهید دید. این مسیر شیب کمی هم دارد تا کمکی باشد برای جاری شدن آب در جوی ها که از چاهی عمیق تامین می‌شود. به علاوه منظره زیبای باغچه‌ های اطراف که گل آرایی شده و همیشه پیراهنی از گیاهان فصلی به تن دارند نیز فضای چشم نوازی به آنجا بخشیده است.

تاریخچه

باغ چهل‌ستون نمونه‌ ای دیدنی از یک باغ سلطنتی است. با کاوش‌ هایی که در سال ۱۳۲۷ خورشیدی انجام شد، دو کتیبه از زیر گچ های تالار کاخ به دست آمد. آبی و صورتی. یکی از آنها اشعاری کوتاه رانشان می‌داد که بر زمینه صورتی رنگ حک شده و در آن بنای تالار چهل‌ ستون را به شاه‌ عباس دوم نسبت داده و سال اتمام آن را ۱۰۵۷ هجری قمری نشان داده بود. کتیبه دیگر که طولانی تر بود، خطوطی گچ بری شده بر زمینه آبی را نشان می‌داد و بیان کننده تعمیراتی است که در این کاخ توسط شاه سلطان حسین انجام شده بود.

چهل ستون یادگار صفویان

در دوره شاه‌ عباس اول اصفهان به عنوان پایتخت صفویان انتخاب شد. طبق طراحی های این پایتخت، خیابان چهار باغ و باغ‌ های متعددی احداث شد. تعداد باغ هایی که در این دوره بنا شده به ده ها می‌رسید. اما امروز از آن همه فقط باغ هشت‌ بهشت و باغ چهل‌ ستون باقی مانده و بقیه از بین رفته‌اند.

میدان امام هم در همین دوره صفوی بنا شد و کاخ‌ های شاهی یکی پس از دیگری ساخته شدند. دانشمند بلند آوازه دوره صفوی، شیخ بهایی طراح احداث آنها بود. او فضائی وسیع در مجموعه‌ دولت‌ خانه را برای بناهای بسیاری در نظر گرفت. این مجموعه کاخ‌ ها با عالی‌قاپو شروع شد و تا میدان اصلی و مرکزی چهار باغ ادامه پیدا کرد. چند کاخ سلطنتی و عماراتی مانند تالار اشرف، تالار طویله، کاخ هشت‌ بهشت و توحید خانه از آن جمله بود.

شاه‌ عباس عمارتی به شکل کلاه‌ فرنگی با تعدادی اتاق‌ کوچک در باغی که بعد ها به باغ چهل ستون معروف شد ساخت، تا مکانی برای پذیرایی از میهمانان دربار و برگزاری جشن ها باشد.

در دوره شاه‌ عباس دوم صفوی، عمارت چهل‌ ستون توسعه پیدا کرد و تالار ها و ایوان‌ هایی به آن اضافه شد. تالار آینه، تالار هجده ستون، دو اتاق بزرگ در ضلع شمالی و جنوبی، و در نهایت حوض بزرگ مقابل تالار بنا شد. همچنین کلیه تزئینات نقاشی، آیینه‌ کاری و کاشی‌ کاری دیوار ها و سقف‌ ها نیز به جای مانده از آن دوره است.

*البته جالب است بدانید دوازده سال بعد از سلطنت شاه سلطان حسین، کاخ چهل‌ ستون دچار حریق شد و ممکن است تعمیراتی که پس از آن صورت گرفته، کاخ را به شکل و شمایل امروز تغییر داده باشد.

چطور برویم؟

آدرس: اصفهان، میدان امام حسین، خیابان استانداری.

معماری کاخ چهل ستون

در این باغ، شما یک بنای چهار ضلعی و نوعی معماری برونگرا خواهید دید که با معماری ساختمان های ایرانی تفاوت دارد. در سه طرف آن، سه ایوان وجود دارد که به آن حالت چلیپایی (صلیبی) می‌گویند. ترکیبی از معماری ایرانی، چینی و فرنگی. در طرح کلی عمارت چهل ستون اصل تقارن رعایت شده است. تمام خطوط، نقوش و زوایای گوناگون، چشم را به سمت نقطه قدرت و حکومت یعنی جایی که تخت شاه در میان ایوان قرار می‌گرفته، هدایت می‌کنند.

ایوان ستون دار

تالار ایوان نخستین بخش کاخ در ارتفاع یک متری از زمین بنا شده است و از سمت شمالی و جنوبی به پلکان ختم می‌شود. ایوان اصلی آن ۲۰ ستون دارد. ۳۸ متر است و سقف چوبی آن با آینه کاری ها و نقاشی ها پوشیده شده است. ایوان کاخ چهل ستون از دو بخش تشکیل شده؛ بخش نخست بر ۱۸ ستون چوبی و سنگی استوار شده و چهار ستون وسط روی ۴ شیر سنگی قرار گرفته است. بخش دوم کمی مرتفع تر است و سردر ورودی تالار آینه آنجاست.

سر در تالار یا تالار آینه

پشت ایوان ستون دار کاخ چهل ستون را سر در تالار اصلی یا تالار آینه می‌گویند. سقف و دیوار های آن با آینه کاری های چشم نواز تزیین شده است. در میان این تالار حوضی کوچک قرار داشته که امروز اثری از آن نیست. کتیبه معروف شاه عباس هم بالای این ایوان قرار داده شده است.

شاه نشین

همه تالار های بزرگ شامل بخشی به نام شاه نشین هستند. این بخش چهل ستون در پشت سردرِ تالار آینه قرار دارد. به ابعاد ۷ متر در ۵.۵ که سقف آن پوشیده از آینه های ریز است. در سال ۱۲۳۸ ه.ش به وسیله محمد حسن افشار در زیر لنگه طاق شاه نشین، تصویری از دوره جوانی ناصرالدین شاه قاجار کشیده شده بود که امروز آن را نخواهید دید.

تالار اصلی کاخ چهل ستون

تالار اصلی زیباترین قسمت چهل ستون است. نقاشی های هنرمندانه و بی نظیری دارد و دیوارهای بالای آن به وسیله‌ سه تابلوی بزرگ رنگ روغن از قرن هفدهم میلادی پوشانده شده است. سه گنبد نقش دار زر اندودِ زیبا تالار را بیش از پیش دیدنی کرده است. به آن تالار اشرف نیز می‌گویند. روشنایی تالار از پنجره و درگاه های بزرگی که در دو سمت تالار قرار دارند تامین می‌شود. تالار از سمت جنوب با سه درگاه و پنجره مشبک به ایوان ستون دار جنوبی متصل است و قسمت شمالی آن هم با سه درگاه به ایوانی ستون دار که به باغ مشرف است، می‌رسد.

بالاخانه

در بخش بالایی عمارت چهل ستون، مکانی به نام بالاخانه وجود دارد. در گذشته اینجا را محلی برای خلوت و خواب شاه در نظر گرفته بوده‌اند. بام کاخ چهل ستون با کاهگل پوشیده شده و فضای داخلی آن از دیواره هایی دوجداره تشکیل شده است.

 نقاشی‌های کاخ چهل‌ستون

در تالار مرکزی کاخ برخی از آن‌ ها شرح پذیرایی شاهان صفوی از امرای ترکستان و همایون هندی را به نمایش گذاشته اند. همچنین تصاویری از جنگ شاه اسماعیل اول با ازبکان را خواهید دید که همه در دوره قاجار طراحی شده‌اند. دو تصویر دیگر که نمایی از جنگ چالدران در دوران شاه اسماعیل اول و جنگ کرنال در زمان نادر شاه افشار را به نمایش می‌گذارند نیز در اوایل عصر قاجاریه نقاشی شده‌اند.

در دو طرف تالار ستون‌ دار، اتاق‌ هایی شامل نقاشی‌ هایی است که برخی از آن‌ ها را در زمان حکومت ظل‌ السلطان زیر لایه‌ای از گچ پنهان‌ کرده بودند ولی بعد با کمک کارشناسان و متخصصان از زیر گچ بیرون آمده و مرمت‌ شده‌اند.

تزیینات باغ و استخر

استخر کاخ علاوه بر زیبایی که آن را به رخ گردشگران می‌کشد، باعث لطافت هوای این باغ نیز شده است. در چهار طرف این استخر مجسمه‌ هایی از شیر و آناهیتا، الهه آب قرار دارند که گویا مربوط به عمارت چهل‌ ستون نمی‌شوند چرا که برخی مورخان و صاحب نظران عقیده دارند آن ها از مکان هایی دیگر به باغ آورده شده‌اند. تاریخ حجاری آن ها مربوط به زمان هخامنشیان، ساسانیان، اشکانیان، دیالمه و صفویه است.