آنچه درباره عقد ضمان باید بدانیم

ضمان در لغت به معنای قبول کردن، پذیرفتن، برعهده گرفتن بدهی و وام دیگری است و در صورتی که شخص به عهد خود وفا نکند و دین خود را نپردازد ضامن موظف به پرداخت خسارت است. در مجله دلتا به تعریف عقد ضمان می‎پردازیم و همچنین شرایط و چگونگی استفاده از آن را بررسی خواهیم کرد.

عقد ضمان چیست؟

عقد ضمان عبارت است از اینکه شخصی مالی را که بر عهده شخص دیگری است به عهده بگیرد و متعهد شود که بدهی و دین آن فرد را می‎پردازد. در اصطلاح حقوقی به شخصی که متعهد به پرداخت بدهی دیگری شده است ضامن، گفته می‎شود. بنابراین با توجه به تعریف مذکور برای تحقق عقد ضمان، باید یک شخص در برابر طلبکار تعهد کند که بدهی و قرض بدهکار را می‎پردازد و این تعهد مورد قبول طلبکار واقع شود. البته به نکته‎ای که باید توجه کرد این است که تعهد ضامن به صورت یک شرط از قبل تعیین شده نباشد. یعنی طوری نباشد که ضامن شرط کرده باشد که این تعهد را انجام دهد.

چه تعهداتی را نمی‎توان ضمانت کرد؟

تعهدات غیرمالی مانند تمکین، حضانت فرزند، سکونت مشترک با همسر را نمی‌توان ضمانت کرد. زیرا این تکالیف قابل انتقال به عهده شخص دیگری تحت عنوان ضامن نیست. عقد ضمان میان ضامن و طلبکار منعقد می‌شود و باید هر دو طرف به آن توافق داشته باشند. بنابراین ضمان متعهد شدن ضامن به مالی است که در ذمه‌ و عهده شخص بدهکار است و همچنین در عقد ضمان احتیاج به ایجاب ضامن دارد و ایجاب به هر لفظی که از نظر عرفی دلالت بر تعهد کند، مورد قبول است.

ضمان عقدی تبعی است

عقد ضمان تبعی است یعنی ضامن در صورتی متعهد می‎شود که بدهکار بدهی و دینی به طلبکار داشته باشد. ضمان در صورتی صحیح است که بدهی که مورد ضمانت است موجود و مشروع بوده هر چند که احتمال از بین رفتن بدهی باشد. مانند عقد بیع که در این گونه معاملات وجود بدهی قطعی نیست و احتمال فسخ معامله وجود دارد ولی این امر مانع تحقق ضمان نیست و ضامن می‎تواند بدهی شخص بدهکار و ضمانت وی را بر عهده بگیرد.

عقد ضمان از عقود مسامحه است

هدف از عقد ضمان این است که مشکلات بدهکار برطرف شود و ضامن به منظور کاستن از فشار طلبکار به بدهکار تعهد می‎کند که به‌جای او بدهی را بپردازد. یعنی هرگاه شخص، ضامن فردی می‌شود، در واقع قبول می‌کند که به‌ جای او مدیون باشد و طلبکار نتواند مزاحم او شود. با وجود این، ضمان تعهد است و طرف‌های قرارداد ضمانت باید معین شوند و همچنین موضوع بدهی و طلبکار آن نیز باید مشخص باشند. در غیر این صورت این عقد منعقد نمی‎شود.

ضمان از نفقه‌ زوجه‌ به چه معناست؟

قانونگذار در حقوق مدنی ایران، برای زن نفقه قائل شده است. البته در صورتی که عقد ازدواج به صورت دائم منعقد شود. بنابراین در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است و در مواردی که ازدواج به صورت موقت منعقد می‎شود، نفقه واجب و لازم دانسته نشده است. طبق این امر زن در هر حال می‌تواند برای نفقه‌ گذشته خود به دادگاه دادخواست بدهد. به این نکته باید توجه داشت که نفقه و مهریه زن به عنوان طلب ممتاز بوده و در صورت ناتوانی یا ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر سایر طلبکاران خواهد بود. با استناد به قانون می‎توان گفت که تعهد شوهر به انفاق خانواده همچون دین بر عهده او باقی می‌ماند.

شرایط از بین رفتن تعهد ضامن

گاهی ضامن در میانه راه از تعهد خود پشیمان می‌شود و قصد دارد که از ضمانت خود صرف‌‌نظر کند. در این مورد باید توجه داشت که ضمان عقدی لازم است و هیچ یک از طرف‌ها نمی‌توانند آن را فسخ کنند. راه‌های انحلال این عقد عبارتند از:

• ضامن و طلبکار با توافق مدیون اصلی آن را اقاله کنند.
• اگر در قرارداد اصلی، ضامن حق فسخ را برای خود شرط کرده باشد دلیل موجهی برای برهم زدن عقد فراهم کرده است.
• می‌توان شرط کرد که در مدت معینی برای ضامن اختیار فسخ وجود داشته باشد. در این صورت ضامن در مهلت مقرر می‌تواند آن را فسخ کند.
• تخلف از شرایط عقد، یعنی اگر در عقد ضمانت شرطی به نفع ضامن وجود داشته باشد که طلبکار آن را نقض کند، ضامن حق فسخ خواهد داشت.
• طلبکار در صورتی که در هنگام انعقاد عقد ضمان به ناتوانی مالی ضامن جاهل باشد می‌تواند با فسخ قرارداد، جلوی بروز مشکلات بزرگ‌تر را بگیرد.

پیشنهاد مطالعه : برای آشنایی بیشتر با شرایط قرار کفالت “قرار کفالت در چه شرایطی پذیرفته می شود؟” را مطالعه کنید.