ظهر نویسی چک و مسئولیت های قانونی آن

حتماً شما هم تاکنون عباراتی نظیر پشت نویسی چک یا ظهر نویسی چک را شنیده‌اید. در این نوشتار قصد داریم به بررسی پشت نویسی چک، انواع آن و مسئولیت‌های کسی که پشت چک را امضا می‎کند، بپردازیم و ابعاد مختلف حقوقی آن را مطرح کنیم.

تعریف پشت نویسی:

ظهر نویسی چک یعنی نوشتن عبارت یا عباراتی بر پشت سند (چک) که نشانه انتقال حق مندرج در آن سند و اثبات‌کننده‌ آن است.

انواع ظهر نویسی چک :

ظهر نویسی چک معمولاً به دو منظور صورت می‌گیرد:

ا) به منظور انتقال چک

دارنده چک با امضا در پشت چک، آن را به شخص دیگری منتقل می‌کند. در صورتی‌که وجه مندرج روی چک، در سررسید آن توسط صادر کننده تأمین نشود، بانک محال‌علیه (بانک پرداخت‌کننده‌ وجه)  به صدور گواهی‌ عدم پرداخت اقدام می‌کند.

۲) به‌منظور ضمانت از صادرکننده یا پشت نویس قبلی

در این حالت برای معتبر کردن بیشتر چک نزد دارنده‌ آن، شخص ثالثی به عنوان ضامن، پشت‌ چک را امضا می‎کند که ممکن است صادر‌کننده یا  پشت نویس قبلی را ضمانت کند.

مسئولیت پشت نویس در هریک از انواع پشت نویسی چک:

اگر ظهر نویسی چک به منظور انتقال چک باشد، دارنده‌ چک در صورتی می‌تواند به پشت نویس مراجعه و مبلغ چک را مطالبه کند که گواهی‌نامه‌ عدم پرداخت تا ۱۵روز از زمان سررسید چک، صادر شود. در این حالت او می‌تواند به صادرکننده و یا پشت نویس، برای دریافت طلب رجوع کند. در غیر این‎صورت (یعنی بعداز مدت ۱۵روز)، پشت نویس در مقابل دارنده‌ چک مسئولیتی نداشته  و دارنده فقط می‌تواند از صادرکننده‌ چک، طلب خود را مطالبه کند.

اما در صورتی‌که ظهر نویسی چک به منظور ضمانت باشد، چنانچه چک پس از مراجعه به بانک به‌دلیل عدم موجودی برگشت بخورد، ضامن و کسی که از او ضمانت کرده، مسئول پرداخت خواهد بود.  و در این مورد محدودیت زمانی در برگشت چک و غیره در قانون پیش‌بینی نشده و دارنده در هر زمان می‌تواند به ضامن و دیگر مسئولان صدور چک، برای  وصول مبلغ مندرج در چک رجوع کند.

بنابراین امضا چک به عنوان ضامن، مسئولیت بیشتری را نسبت به امضا آن به‌عنوان انتقال‌دهنده ایجاد می‎کند.

چگونه می‌توان تشخیص داد که امضا پشت نویس در حکم ضمانت است یا انتقال؟

معیارهای تشخیص ضمانت‌کننده از انتقال‌دهنده در ظهرنویسی چک‌ها

• پشت نویسی برای انتقال؛ فرعِ بر مالکیتِ چک است. یعنی تنها کسی می‌تواند پشت نویسِ انتقال‌دهنده به‌حساب آید که در هنگام امضا، دارنده‌ چک بوده است. پس اگر شخصی به‌جز دارنده‌، پشت چک را امضا کرده باشد، انتقال‌دهنده نیست و باید ضامن محسوب شود.
• اگر امضا کننده، قصد خود را از امضا در پشت چک اعلام کرده باشد، معیار تشخیص، اراده‌ امضا‌کننده است. در واقع اگر امضا‌کننده اعلام کند که بابت انتقال امضا کرده است، برای تشخیص نوع پشت نویسی به‌همین عبارت استناد می‌شود.

• اگر امضاکننده قصد خود را اعلام نکرده و به‌دلیلی معلوم است که او هنگام امضا، دارنده‌ چک بوده است، حتی اگر سند، در وجه حامل باشد، صرف امضای او، حمل بر پشت نویسی به‌منظور انتقال می‎شود و اگر هنگام امضا شخص ثالث بوده (یعنی دارنده چک نبوده)، امضا او حمل بر ضمانت خواهد شد.
• اگر معلوم نیست که امضاکننده شخص ثالث بوده یا دارنده، بر مبنای اماره تصرف( چک در دست هرکس باشد، دارنده آن محسوب می‎شود) باید او را دارنده‌ چک تلقی کرد. بنابرین امضای او، پشت نویسی به‌منظور انتقال تلقی می‎شود.

شایان ذکر است که علیه پشت نویس، چه از نوع ضامن و چه از نوع انتقال‌دهنده، نمی‌توان شکایت کیفری کرد و حکم جلب گرفت و باید از طریق حقوقی طرح دعوی کرد.