حق انتفاع به معنای حق استفاده کردن از مال دیگری یا مالی است که مالک ندارد. فردی که از مال دیگری استفاده می‌کند را منتفع می‌نامند. این حق معمولاً به موجب قرارداد به افراد داده می‌شود.
حق انتفاع می‌تواند رایگان یا در ازای گرفتن وجه برای منتفع ایجاد شود. بسته به مدت زمانی که فرد می‌تواند از مال استفاده کند ممکن است میان مالک و منتفع قرارداد تنظیم شود .از این بابت حق انتفاع را میتوان به سه دسته تقسیم کرد:
۱- حق عمری: حق انتفاعی است که به مدت عمر مالک یا منتفع یا شخص ثالث به فرد واگذار می‌شود. اگر به مدت عمر مالک باشد با فوت مالک از بین می‌رود و منتفع دیگر نمی‌تواند از آن استفاده کند ولی اگر حق انتفاع به مدت عمر شخص ثالث باشد، فوت مالک در حق انتفاع تأثیری ندارد.
۲- حق رقبی: حق انتفاعی است که از طرف مالک برای مدتی معین ایجاد می‌شود. مثلاً مالک می‌گوید: حق انتفاع از این مغازه را برای مدت ده سال به … واگذار کردم.
۳- حبس مطلق: حق انتفاعی است که به طور مطلق و بدون قید مدت به منتفع واگذار می‌شود. در این صورت هر وقت مالک بخواهد می‌تواند از حقی که واگذار کرده انصراف دهد. درهر صورت تا زمان فوت مالک این حق باقی است و بعد از آن از بین می‌رود.
فقط در حق انتفاع در نوع حبس مطلق، مالک می‌تواند هرگاه که بخواهد حق انتفاع را از دیگری سلب کند اما در نوع عمری و رقبی امکان رجوع تا قبل از موعدهای معین اشاره شده وجود ندارد.
بهتر است بدانید؛ حق انتفاعی که موضوعش خانه و محل سکونت باشد را حق سکنی نامیدهاند. حق سکنی ممکن است به صورت رقبی ، عمری و یا حبس مطلق برای منتفع ایجاد شود.
برای آنکه حق انتفاع به درستی برای دیگری برقرار شود اولاً بایستی مالی که برای استفاده به منتفع داده می‌شود با استفاده کردن از بین نرود. برای مثال نمی‌توان نسبت به خوراکی حق انتفاع برقرار کرد. زیرا فرد باید بتواند مدتی از مال استفاده کند و مجدداً اصل آن را به مالک برگرداند. ثانیاً موضوع حق حتماً بایستی به طرف مقابل تحویل داده شود. یعنی تا زمانی که مالک مال را به منتفع تحویل ندهد، هیچ حقی برای منتفع ایجاد نمی‌شود.
حقوق و تکالیف:م
منتفع و مالک در قبال یکدیگر حقوق و تکالیفی دارند. منتفع نباید برای استفاده کردن از مال سوء استفاده کند. یعنی از مال به صورتی استفادهای کند که خلاف منظور مالک یا عرف است. مثلاً ماشینی که برای سواری به منتفع داده شده را نمی‌توان با آن بارکشی کرد.
منتفع باید از مال محافظت کند و اگر به سبب مواظبت نکردن منتفع، مال از بین برود یا معیوب شود، منتفع مسئول خسارتهای مالک است. اما اگر منتفع در از بین رفتن مال مقصر نباشد، مسئولیتی ندارد. تمام هزینه‌های مربوط به استفاده کردن از مال مثل: رنگ‌آمیزی و تزیینات، قفسه‌بندی و … .نیز بر عهده‌ی منتفع است.
مالک همچنین نمی‌تواند مانع تصرفات منتفع شود مثلاً در مدتی که منتفع حق انتفاع دارد نباید مال را اجاره دهد. همچنین کلیه‌ی مخارج لازم برای نگهداری از مال مانند: هزینه تعمیر سقف اتاق‌ها و جلوگیری از ریزش دیوارها بر عهده‌ی مالک است.
در ضمن منتفع می‌تواند حق انتفاع خود را به دیگری واگذار کند مگر آنکه مالک او را از این کار منع کرده باشد.
برای مطالعه بیشتر به نکات حقوقی ملکی، دانستنی های حقوقی ملکی،مجله دلتا مراجعه کنید.
