همه ما در بسیاری از موضوعات اجتماعی بارها واژه معامله صوری را شنیده ایم. اینکه شخصی برای فرار از دین و بدهی اش، اموال خود را به دیگران انتقال داده و برایمان این سوال مطرح می‌شود که آیا به طور قانونی این معاملات صحیح است یا خیر. در این مطلب قصد داریم که ابهاماتی که درباره این موضوع وجود دارد را با بررسی حقوقی برطرف سازیم.
معاملات صوری معمولا بر اساس اعتماد طرفین، بین بستگان و آشنایان انجام می گیرد و در صورت لزوم، صوری بودن آن را میتوان بهوسیله شاهد، قسم، قراینی (نشانه ها، دلایل) مانند میزان پولی که فروشنده در قبال فروش ملک خود دریافت نموده و گرفتن وام بر روی سند ملک، ثابت کرد.
معامله صوری چیست و چه زمانی باطل است؟
معامله صوری همانطور که از اسم آن نیز مشخص است، به معنای این است که صورت و ظاهری از معامله را دارد، ولی خرید و فروش به معنای واقعی خود انجام نگرفته است. و به لحاظ اینکه قصد معامله در آن نیست، از لحاظ قانونی و شرعی باطل است.
مطابق با ماده ۲۱۸ قانون مدنی:هر گاه معلوم شود که معامله با قصد فرار از دین به طور صوری انجام شده آن معامله باطل است. و هر گاه طلبکار به دادگاه دادخواست داده و دلائل اقامه کند که مدیون برای فرار از دین قصد فروش اموال خود را دارد، دادگاه قرار توقیف اموال وی را به میزان بدهی او صادر خواهد کرد که در این صورت بدون اجازه دادگاه حق فروش اموال را نخواهد داشت.
در معاملات صوری معمولا اینگونه است که در آنها نه پولی رد و بدل می شود و نه خریدار و فروشنده قصد انجام معامله را دارند و ایجاب و قبول به مفهوم حقوقی واقع نمی شود و قصد مشترکی هم وجود ندارد تا مثلا یک خانه در مقابل مبلغی مشخص به فرد دیگری منتقل شود. در چنین شرایطی اگر ارکان معامله رعایت نشود، معامله صوری است و دادگاه می تواند با احراز شرایطی مانند اینکه تاریخ معامله نزدیک به زمان وقوع دعوا در دادگاه بوده یا مبلغ معامله مبادله نشده باشد یا … دستور ابطال آن را صادر کند.
نمونه بارز این نوع معاملات این است که شخصی ملک خود را در ظاهر، و در قالب معامله بیع (خرید و فروش) بنام شخص دیگری کند تا او بتواند وام بگیرد. در اینجا به دلیل اینکه قصد خرید و فروش وجود ندارد، معامله صوری و باطل است. و حتی اگر خریدار صوری (شخصی که سند ملک بهنام او شده است)، علیه صاحب ملک طرح دعوی و او را از ملک بیرون کند. در صورتیکه صاحب ملک بتواند صوری بودن معامله را اثبات کند، معامله آن ها باطل می شود.
معامله صوری در چه صورتی صحیح است؟
از مفهوم مخالف ماده ۲۱۸ قانون مدنى این نتیجه گرفته می‌شود که معامله اگر صورى باشد ولى به قصد دو طرف فرار از دین نباشد صحیح است. توجیه این موضوع این است که مصادیق و نمونه‌هاى زیادی از معاملات صورى صحیح را در جامعه مى‌بینیم و از لحاظ قانونى نیز اشکالى بر آن وارد نیست. برای نمونه و درک بهترچرایی صحت این معاملات مثالی میزنیم.
مردى مى‌خواهد ملکی را به همسر خود که براى او زحمات زیادى کشیده بدهد. در قالب معامله صورى مى‌تواند این عمل را انجام دهد. به این ترتیب که در ایام حیات خود این خانه را به‌طور رسمى و قانونى به او مى‌فروشد. عوارض و مالیات دولت را مى‌دهد از اداره ثبت اسناد و املاک استعلام و در یکى از دفاتر اسناد رسمى بیع (فروش) انجام و حق‌الثبت و حق‌التحریر و غیره نیز پرداخت مى‌شود. شوهر به‌عنوان فروشنده و همسر وی به‌عنوان خریدار سند و دفتر را امضاء میکنند. اما ثمن معامله ای درکار نیست. یعنى مرد از زن پول خانه را مطالبه نمیکند. این معامله چون مبلغی رد و بدل نمیشود، صورى است ولى چون به قصد فرار از دین نیست و از انجام آن فرد یا افرادى متضرر نمى‌شوند، معامله صورى صحیح است. که نمونه‌هاى زیادى از آن در بین مردم ما وجود دارد.
برای مطالعهی بیشتر به نکات حقوقی ملکی، دانستنی های حقوقی ملکی، مجله دلتا مراجعه کنید.
