مجهزترین رصدخانه دوران باستان در ایران

در این مطلب با یکی از شگفت‌انگیزترین آثار باقی‌مانده از دوران باستان ایران، یعنی رصدخانه مراغه آشنا می‌شوید. با مجله دلتا همراه باشید.

معرفی رصدخانه مراغه

این رصدخانه در شهر مراغه، بر روی تپه ۱۱۰ متری صدرداغی واقع شده است. قرارگیری این رصدخانه در ارتفاعات باعث شده تا از بیشتر مناطق شهر قابل دیدن باشد.
این رصدخانه اولین و بزرگترین رصدخانه ایران است که قدمت آن به ۷۰۰ سال پیش برمی‌گردد.

رصدخانه مراغه توسط خواجه نصیرالدین طوسی و به دستور هولاکوخان احداث شد. این رصدخانه در فهرست آثار ملی ایران نیز ثبت شده است.

واحدهای رصدخانه مراغه

در تپه رصدخانه مراغه در مجموع ۱۷ واحد معماری کشف شده است. یکی از این واحدها متعلق به تاسیسات بعد از ویرانی رصدخانه است. باقی واحدها، مجموعه علمی رصدخانه مراغه را تشکیل می‌دادند.

واحدهای کلی در دو دسته قرار می‌گیرند. اول واحدهایی که در تحقیقات و فعالیت های نجومی بطور مستقیم کاربرد داشته‌اند. دوم واحدهای وابسته به مرکز علمی رصد خانه، که کاربردهای مختلفی از جمله کارگاه‌های ابزارسازی و ریخته‌گری، مدرسه و کتابخانه داشتند.

اهمیت تاریخی رصدخانه مراغه

رصدخانه‌ مراغه از نظر تاریخی اهمیت بسیاری دارد و زمانی مشهورترین رصدخانه اسلامی بوده است.

گفته می‌شود رصدخانه سمرقند در تاجیکستان که به عنوان یکی از معتبرترین رصدخانه‌های جهان مطرح شده است، یک قرن بعد از احداث رصدخانه مراغه و با الهام از آن ساخته شده است. همینطور رصدخانه‌های تیکو براهه، کپلر و رصدخانه اوجین در هند و رصدخانه استانبول با تاثیر از رصدخانه مراغه ساخته شدند.

تجهیزات این رصدخانه

گفته می‌شود رصدخانه مراغه، نخستین رصدخانه مجهزی است که قبل از اختراع تلسکوپ ساخته شد. این بنای تاریخی بقدری پیشرفته بود که تا ۳۰۰ سال بعد از احداث آن، چنین رصدخانه‌ای حتی در غرب تاسیس نشد.

ابزار موجود در این رصد خانه، بسیار دقیق بوده و از این نظر شهرت و اعتبار جهانی داشته است.
جالب آنکه این رصدخانه، به عنوان موسسه‌ای جهت آموزش علوم مختلف نیز کاربرد داشته است.

از بین رفتن مجهزترین رصدخانه دوران باستان

نوشته‌های قدیمی حاکی از آن است که این بنا در حدود سال ۷۲۰ هجری، کاملا تخریب شد. در آن سال تنها ویرانه‌هایی از آن باقی ماند. تحقیقاتی که روی این بنا انجام شد، حاکی از آن است که این رصدخانه به دستور دولت آن زمان تخریب شده است.

محققان در پی کاوش در بقایای این رصدخانه، توانستند طرحی از برج مرکزی آن را بدست بیاورند. این طرح شکلی استوانه‌ای داشته است. طبق این تحقیقات، قطر این برج در حدود ۲۲ متر بوده است. در ساخت آن از انواع سنگ، آجر، گچ و کاشی استفاده شده است.
در حال حاضر گنبدی سفید رنگ برای محافظت از بقایای این رصدخانه روی آن کشیده شده است و شباهتی با ساختار اصلی این رصدخانه در گذشته ندارد.