شاید خود ما هم گاهی یک فیلم و آلبوم موسیقی ایرانی را که زحمت و هزینه زیادی برایش شده به سادگی کپی کردیم بی آنکه فکر کنیم این کار تا چه حد غیراخلاقی است. نوشتن یک کتاب، سرودن شعر، داشتن یک وب‌سایت و تمام موارد این‌چنینی می‌تواند تحت حمایت قانون قرار گیرد و منافع مالی و غیرمالی (معنوی) فراوانی برای پدیدآورندگان خود داشته باشد. در این مقاله به بررسی مفهوم کپی رایت و حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری که یکی از انواع حقوق مالکیت فکری است، می‌پردازیم. با بخش حقوقی مجله دلتا همراه باشید.
کپی رایت یعنی چه؟
کپی رایت یا حق مؤلف، به‌عنوان اصطلاح حقوقی، بیان کننده حقوقی است که پدیدآورندگان نسبت به آثار ادبی و هنری خود دارند. آثار مورد حمایت کپی رایت شامل کتاب، موسیقی، نقاشی، مجسمه، فیلم، برنامه‌های کامپیوتری، پایگاه‌های داده، تبلیغات و نقشه‌هاست.
حقوق پدیدآورنده اثر چیست؟
پدیدآورنده اثر مشمول حمایت کپی رایت و دارای حقوقی است. این حقوق به دو دسته مادی و معنوی تقسیم می‌شوند. حقوق مادی حق استفاده مادی و بهره‌برداری مادی و مالی را به صاحب اثر می‌دهد و پدیدآورنده می‌تواند این حقوق را انتقال بدهد و از منافع مالی آن بهره‌مند شود. حقوق معنوی از منافع غیرمالی پدیدآورنده حمایت می‌کند و غیرقابل‌انتقال است. پدیدآورنده می‌تواند حقوق مادی را به دیگران اعطا یا بهره‌برداری‌های زیر از اثر خود را ممنوع کند:
- حق نشر اثر به اشکال مختلف، مانند چاپ اثر یا عرضه آن به صورت صوتی؛
- اجرای اثر به‌شکل عمومی
- ضبط آن روی CD یا DVD
- پخش اثر از طریق رادیو یا تلویزیون
- ترجمه‌ی اثر به زبان‌های دیگر
- اقتباس از اثر، به‌طور مثال فیلمی اقتباسی از یک اثر ساخته شود.
از جمله حقوق معنوی هم می‌توان به این نکته اشاره کرد: ادعای پدیدآوردن (خلق) اثر و مخالفت با تغییرات در کار یا اثر که می‌تواند به شهرت پدیدآورنده لطمه وارد کند. در قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان در ماده ۳، حقوق پدیدآورنده را شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر و بهره‌برداری مادی و معنوی از نام و اثر او می‌داند.
شرط حمایت از اثر چیست؟
مطابق ماده ۲۲ قانون مزبور، پدیدآورنده زمانی از حمایت قانون بهره‌مند می‌شود که اثر برای نخستین بار در ایران چاپ یا پخش یا نشر یا اجرا شده باشد. باتوجه به این نکته که ایران به «کنوانسیون بِرن» برای حمایت از آثار ادبی و هنری نپیوسته است، نه ما از تولیدکنندهای اثر ادبی و هنری خارجی حمایت می‌کنیم و نه در خارج از کشور از تولیدکننده محتوای ایرانی بابت ثبت در ایران حمایتی می‌شود. ثبت اثر در ایران از شرایط حمایت قانونی به‌شمار نمی‌آید. مطابق ماده‌ی ۲۱ قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان، پدیدآورندگان می‌توانند اثر و نام و عنوان و نشانۀ ویژه اثر خود را در مراکزی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باتعیین نوع آثار آگهی می‌کنند، به‌ثبت برسانند.
اثر ادبی و هنری چه مدت حمایت می شود؟
مطابق قانون اصلاح ماده ۱۲ قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان، مدت استفاده از حقوق مادی پدیدآورندگان موضوع این قانون که پس از فوت پدیدآورنده با وصایت یا وراثت منتقل می‌شود، از تاریخ مرگ پدیدآورنده پنجاه سال است و اگر وارثی نباشد یا بر اثر وصایت به دیگری منتقل نشود، برای همان مدت و به‌منظور استفاده عمومی در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار می‌گیرد. یعنی مطابق این ماده، مدت حمایت از حقوق مادی پدیدآورنده، مدت عمر وی و پنجاه سال پس از مرگ وی است. البته این مدت، استثنائاتی نیز دارد (مانند آثار عکاسی که طبق ماده ۱۶ قانون حمایت مؤلفان و مصنفان و هنرمندان، مدت حمایت سی سال از تاریخ نشر یا عرضه اثر عکاسی است). حقوق معنوی پدیدآورنده، محدود به زمان نیست و همواره مورد حمایت قانون است.
ناشناس
۹ مرداد ۱۳۹۹ در ۹:۴۵ ق٫ظ