گنبد جبلیه کرمان ، مهمانی کتیبه ها

گنبد جبلیه کرمان یکی از جاهای دیدنی کرمان است که به نوعی نماد این شهر هم به حساب می‌آید، بنایی مرموز و اسرار آمیز. این بنا از جاذبه‌های تاریخی استان کرمان محسوب می‌شود که به قدری برای مردم این دیار اهمیت دارد که در محوطه اطراف آن گاهی مراسم نوروزی و … هم برگزار می‌شود. امروز می‌خواهیم در صفحه گردشگری مان شما را به دیدن این بنای تاریخی که تنها بنای سنگی شهر کرمان نیز است ببریم. با مجله دلتا همراه باشید.

گنبد جبلیه کرمان

یک بنای هشت ضلعی با گنبدی آجری، از جاهای دیدنی کرمان که توجه هر گردشگر را در این شهر به خود جلب می‌کند، سازه‌ای سنگی است که با نام‌های گنبد گبری و گنبد زیگ و گنبد گنج هم شناخته می‌شود؛ اما نام ثبت شده آن در فهرست آثار ملی همان گنبد جبلیه است. از سال ۱۳۸۳، موزه سنگ کرمان را هم در دل خود جای داده و اطراف آن را هم پارک جبلیه فرا گرفته است. از مهم‌ترین جذابیت‌های آن سنگی بودنش است که باعث شده به جبل‌ سنگی یا جبل‌ سنگ هم مشهور شود.

به این خاطر می‌گوییم سازه‌ای مرموز است که کسی راجع به زمان ساخت آن و چگونگی‌اش هیچ اطلاعی ندارد و فقط نام آن در تذکره‌ الاولیاء یا مزارات کرمان محرابی کرمانی به سال ۹۲۵ تا ۹۳۹ هجری قمری آمده است. بنایی که معلوم نیست به چه دلیلی و در چه زمانی سر و کله‌اش این‌جا پیدا شده است. دلایل احتمالی بنا شدن آن را به این شرح می‌دانند:

• مقبره یکی از زرتشتیان که مورد توجه پیروان زرتشت بوده و در سیل کرمان در سال ۱۳۳۳ خورشیدی تخریب شده است.
• آتشکده
• مزار سید محمد تباشیری
• مزار دانیال حکیم مشهور به پیر مراد
• پرستشگاهی بودایی (استوپا) که در زمان مغولان ساخته شده است.

مختصری راجع به گنبد جبلیه

تاریخ دقیقی برای زمان ساخت گنبد جبلیه نداریم ولی برخی از پژوهشگران اروپایی معتقدند در زمان سلجوقیان ساخته شده و عده‌ای دیگر اما آن را از بناهای زرتشتی و گبری و متعلق به دوره پیش از اسلام می‌دانند؛ چرا که می‌گویند که «جبلی» شکل تحریف شده کلمه «گبری» است.

یک ژنرال، نویسنده و جغرافی دان انگلیسی به نام سر پرسی سایکس در حدود سال ۱۹۰۰ میلادی، نوشته است:

از قبرستان که رد می‌شوید یک ساختمان هشت ضلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال بر آن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفی نیز ۱۸ فوت و نوک آن اجری و منتهی‌الیه آن دایره می‌باشد. این محل را جبلیه می‌نامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه است.

از سویی دیگر اما سبک و سیاق ساخت گنبد جبلیه شبیه به آتشکده‌ها نیست و اگر تصور کنیم آتشکده بوده است پس شاید در اوایل ورود اسلام تعمیر شده و یا در همان اوایل دوره اسلامی با الهام از معماری ساسانی ساخته شده است.

در گنبد جبلیه چه خبر است؟

ارتفاع بنا به ۱۸ تا ۲۰ متر می‌رسد. هشت در ورود و خروج، در هشت ضلع آن وجود داشته که هفت تا از آن‌ها برای جلوگیری از تخریب، با سنگ مسدود شده‌اند. خود ساختمان سنگی است و گنبد آن با آجر ساخته شده است. بخش بیرونی دیوارها را از سنگ لاشه و گچ ساخته‌اند. می‌گویند در ساخت گنبد جبلیه از خاکستر، تخم مرغ و شیر شتر به جای آب استفاده کرده‌اند و همین باعث شده استحکامش تا به امروز حفظ شود.

• بخش پایینی

  قسمت هشت ضلعی دیوارهای ضخیمی دارد. در هر ضلع، یک طاق نمای بزرگ قوسدار ساخته شده و برای کاهش بار بنا در داخل قوس ها، از نُغول استفاده شده است. (نغول یک لوحی تزیینی با شکل مربع یا مستطیل است که در بالای سردرها و حاشیه زیر گنبد به کار می رود.)

• بخش میانی

  بخش میانی، به قسمت بالای بخش پایینی تا زیر گنبد بنا می‌گویند. این بخش قطری کمتر از قطر اصلی بنا دارد و پس از یک حلقه به عرض ۱.۵ متر، بر یک قاعده شانزده ضلعی شکل داده شده است. نورگیر های مستطیل شکل دارد و طاقنماهای با قوس تیز دار، نمای این بخش هستند که در وسط اضلاع هم، هشت نورگیر را خواهید دید.

• بخش بالایی

  در بخش بالایی گنبد یک عقب نشینی در نمای بنا دارد. به عرض یک متر از قسمت دوم که باعث شده پاگرد یا حلقه ای به وجود آورد.

• گنبد

  گنبد تک لایه این بنا، از آجر سفید و به قطر ۱۲ متر ساخته شده است. در وسط آن یک نورگیر وجود دارد. احتمالاً قرار بوده این گنبد دو پوش یا دو لایه باشد؛ اما یا پوش بیرونی در طی سالیان تخریب و یا ساخت بنا نیمه کاره رها شده است.

• فضای داخلی

  داخل بنا را بسیار ساده و بدون تزیینات خاص خواهید دید. طاق نماها یا قوس ها، نغول ها و نورگیرها تقریباً تنها تزیین این بنا به شمار می روند.

موزه سنگ کرمان

مجموعه ای از بیش از ۱۰۰ قطعه سنگ حجاری شده متعلق به دوره های مختلف تاریخی در این موزه قرار دارد. میهمانی کتیبه ها همین جا برپاست. ابتدا هم با عنوان «گنجینه جبلیه» (کتیبه‌های تاریخی) مشهور بود. در سفرتان به این بنا آثار مهمی را در موزه‌اش می توانید ببینید.

• سنگ مقبره خواجه اتابک
  این سنگ مربوط به دوره سلجوقی است.
• کتیبه مسجد آبدر اشکان رابر که به “سنگ هزار ساله رابر” شهرت دارد.
  یکی از قدیمی ترین کتیبه های موجود در موزه است. به بنای یادبود یک مسجد در ارتفاعات شمال شهر رابر کرمان تعلق داشته و بر روی قطعه سنگی طبیعی و به خط کوفی نقش شده است.
• کوچکترین سنگ قبر کشف شده در استان کرمان.
  در سال ۱۳۷۷ این سنگ قبر توسط یک کشاورز کشف شد. ۲۶ در ۲۲ سانتی متر است. کتیبه ای با دو بخش: نوار حاشیه شامل آیات قرآنی و بخشی از سوره آل عمران و نوشتار وسط شامل نام متوفی و سال وفات او است.
• سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمد علی خان وزیری نویسنده تاریخ کرمان
• وقف نامه آتشکده روستای قناتغستان کرمان
  قدمت این سنگ نامه به سال ۱۲۸۲ هجری قمری باز می گردد و بعد از تخریب آتشکده بر جای مانده است.

پیشنهاد مطالعه: اگر دوست دارید به کرمان مهاجرت کنید می‌توانید مطلب “خرید خانه در کرمان” را در همین مجله مطالعه نمایید.